Tag: Voogdij

Het Wilhelminaplein: de onvoltooide van Roermond

Het enige Rijksmonument op het Wilhelminaplein is dit door architect Jos Wielders ontworpen pand

Roermond heeft mooie pleinen, maar het Wilhelminaplein hoort daar niet bij. Ook na de reconstructie van de Singelring biedt het plein nog steeds dezelfde troosteloze aanblik: een friteskraam op de ene hoek, een hondentoilet op de andere, en een massa geparkeerde auto’s er tussenin. En dan hebben we het over een van de entrees van de stad. Dat moet beter kunnen.

Ga eens op het Wilhelminaplein staan, kijk om je heen en probeer je voor te stellen dat de verkeersweg er niet is. Met een klein beetje moeite zie je een groots plein met een aantal opvallende ijkpunten. Aan de zuidoost-kant ligt het grote ‘pand Strens’ (tegenwoordig Loft 76 en daarvoor meubelzaak Nollen), dat omstreeks 1900 door architect Frans Dupont werd ontworpen. Met zijn indrukwekkende volume markeert het huis het einde van de Godsweerdersingel en het begin van het Wilhelminaplein, wat nog extra wordt benadrukt door de torenachtige vorm aan de Slachthuisstraat. Opvallend is de afgeschuinde hoek, die als het ware wordt gespiegeld in de ronding van het pand Wilhelminaplein 1, op de hoek met de Slachthuisstraat.
Recht tegenover het pand Strens, op de hoek Godsweerdersingel-Wilhelminaplein, ligt een fraai pand dat architect Jos Wielders in 1928 ontwierp. Helaas staat het huis, het enige rijksmonument aan het Wilhelminaplein, al enige tijd leeg. In het monumentenregister van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed wordt het omschreven als gebouwd “in traditionele stijl met invloeden van het Zakelijk Expressionisme.” De afgeronde hoek wijst erop dat Wielders goed heeft gekeken naar de twee oudere huizen aan de overkant (Loft 76 en Wilhelminaplein 1).
Direct daarnaast staat nog een fraai pand met een opvallende raampartij (no 30), waarna de straat een hoek van 90 graden maakt, en een gesloten rij huizen (gebouwd vanaf 1913) op de hoek met de Voogdijstraat groots wordt afgerond met een door architect Maarten Engelman ontworpen gebouw voor de Kamer van Koophandel (nu: Van Arkel gerechtsdeurwaarders). Op deze plaats stond eerder een gebouw uit 1939 waarin de Lindanusschool en later het politiebureau waren ondergebracht. Engelman heeft de ronde hoeken die de panden aan de zuidzijde van het Wilhelminaplein karakteriseren mooi laten terugkomen.
Dáár recht daartegenover, op de hoek Steegstraat-Voogdijstraat en oorspronkelijk uitkijkend op het plein, ligt dan het magnifieke Huis Bocholtz uit de achttiende eeuw.

De conclusie zou kunnen zijn dat er veel lelijks te zien is rond het Wilhelminaplein: een singelwand met detonerende reclame-uitingen, een friteskraam, een appartementencomplex waarvan er dertien in een dozijn gaan en vooral heel veel auto’s.
Maar ook dat er toch wel iets te genieten valt. En vooral: het is nog steeds een plein waar iets moois van is te maken.

Voogdij

Het Wilhelminaplein ligt ongeveer op de plaats waar zich vroeger de voogdij bevond: een geheel ommuurd complex dat toebehoorde aan de voogden van Roermond, in de middeleeuwen de belangrijkste vertegenwoordigers van de graven en hertogen van Gelder. De voogdij bevond zich aanvankelijk buiten de stadswallen op de Buitenop, maar verhuisde omstreeks 1388 naar deze hoek van de stad.

De omvang van het complex en de gebouwen die er stonden, is nog mooi te zien op de bekende kaart die Herman Janssens na de stadsbrand van 1665 maakte. Na 1800 raakten de gebouwen waarschijnlijk snel in verval. De functie van voogd was toen al achterhaald en de erfvoogden woonden allang niet meer in Roermond maar in Brussel.
In 1825 werd de voogdij verkocht aan de familie Michiels van Kessenich, die het waarschijnlijk beschouwde als een beleggingsobject. Veel onderhoud lijkt er in elk geval niet te zijn gepleegd, de gebouwen begonnen er steeds havelozer uit te zien en veel werd in de negentiende eeuw al afgebroken.

Na de sloop van de stadsmuren en eind negentiende eeuw de aanleg van achtereenvolgend de Willem II-Singel (‘aaje boulevard’) en Godsweerdersingel (‘nuuje boulevard’) leek deze hoek van de stad aan de beurt voor nieuwe stedebouwkundige ontwikkelingen.

Venlooscheplein

Het Wilhelminaplein in een tijd dat het nog niet zo druk was. We kijken in noordelijke richting (naar het Outlet Centre). De datering 1905 rechtsonder is twijfelachtig, de foto is waarschijnlijk later gemaakt. Foto: gemeente-archief Roermond.

Begin twintigste eeuw besloot de gemeente het gebied in te richten als openbaar plein. In 1906 nam ze daartoe de oude voogdij over van Michiels van Kessenich. De ringmuur rond het voormalige voogdijcomplex en wat er nog stond van de uit 1400 daterende gebouwen werden in 1907 gesloopt.

Het nieuwe Venlooscheplein dat nu ontstond was enorm van omvang. Ook het driehoekige gebied ten zuiden van de Venlosepoort behoorde ertoe, het stuk waar tegenwoordig een niet al te fraai appartementencomplex staat. Maar ondanks de grootte en ondanks de bomenrij aan de oostelijke kant (de voortzetting van de bomenrij aan de Godsweerdersingel) strekte de ruimtelijke beleving van het plein zich uit tot aan de bebouwing aan de oostkant. Anders gezegd: wie toen vanuit de Godsweerdersingel het Wilhelminaplein opwandelde, had veel meer dan tegenwoordig het gevoel een ‘echt’ plein te betreden.

De grootse opzet van het plein is nog steeds voelbaar als je de omgeving op je laat inwerken. Maar het is ook duidelijk waaraan het plein ten onder is gegaan: de verkeersdruk. In het begin van de 20e eeuw was het verkeer nog zo gering dat het gewoon over het plein kon worden geleid, en dat het ook zo voelde dat je een plein opging. Tegenwoordig domineert echter de verkeersweg. Het plein is de facto verdeeld in een weg en een plein. De aanleg van trottoirs en fietspaden in het verlengde van de Godsweerdersingel heeft verder bijgedragen aan deze situatie. Weg en plein lijken niet meer bij elkaar te horen.

Daardoor is een plein ontstaan zonder kraak of smaak, dat er maar een beetje bijligt en alleen maar goed is om als parkeerplaats dienst te doen.

Toekomst

Wat zal de toekomst brengen? Als er ondanks de onvermijdelijke bevolkingskrimp toch nog bouwactiviteiten moeten plaatsvinden, lijken uitbreidingsplannen die ten koste gaan van natuur en groen achterhaald. Eerder aan de orde lijken inbreiding en kwalitatief hoogwaardige restauratieprojecten. Mits daarbij rekening wordt gehouden met het beschermde historische stadsgezicht, lijkt het Wilhelminaplein een serieuze kandidaat.
Er zal dus iets moeten gebeuren om het gebied te verlossen van zijn onvoltooide en amorfe uiterlijk.
In zijn oorspronkelijke opzet was het plein wellicht te groot, en zijn de zichtlijnen te lang. Vanuit de zuidkant van het plein in de richting van de Venlose weg, kijk je te ver weg zodat een verkleining van het plein geen slechte optie lijkt. Daarnaast is duidelijk dat de feitelijke tweedeling tussen verkeersweg en plein niet meer is terug te draaien.

De Verah garage in 1980, enkele jaren voor de sloop

Het is onduidelijk wanneer die splitsing is ontstaan, maar wellicht werd het probleem al voor de oorlog onderkend door Frans Dupont, die in het begin van de jaren dertig een fantastisch maar nooit gerealiseerd plan ontwikkelde voor een grote concertzaal. Hij positioneerde die midden op het huidige plein, dat daardoor zou verdwijnen, of zou worden gereduceerd tot een soort voorplein van het theater.
Een nieuwere ontwikkeling die wél doorging was het volbouwen van het driehoekige gebied ten zuiden van de Venlosepoort. Dat gebied is in deze vorm al herkenbaar op de genoemde kaart van Janssens. Er stond in die tijd (eind 17e eeuw) een kapelletje onder wat bomen, maar afgezien van de huizenrij aan de Venlosepoort bleef het gebiedje verder waarschijnlijk onbebouwd. Pas omstreeks 1920 verrees er een garage (Verah-garage), die waarschijnlijk nooit een schoonheidsprijs zou hebben gewonnen. In 1982 maakte de garage plaats voor een appartementencomplex dat er nu nog steeds staat en evenmin behoort tot het mooiste van wat de bouwkunst heeft voortgebracht.

Omstreeks het jaar 2000 waren er nieuwbouwplannen van projectontwikkelaar Nieuweborg. De plannen concentreerden zich op het noordelijke deel van het plein (zijde Venlosepoort), dat daardoor aanzienlijk zou worden verkleind en als het ware in zuidelijke richting zou opschuiven. De plannen voorzagen ook in een ondergrondse parkeergarage waarin de restanten van de oude stadsmuren waren opgenomen. Misschien dat er in de toekomst nog eens wordt teruggegrepen op deze plannen.

Een andere mogelijkheid zou zijn om aan de oostzijde van het plein een groots opgezette singelwand te creëren die aansluit op de bebouwing aan de Godsweerdersingel en die zich kan spiegelen aan de bestaande bebouwing langs de verkeersweg. Aan de Venlosepoort, waar nu de friteskraam staat, zou dat afgerond kunnen worden in een vorm die verwijst naar de grote dubbele stadspoort die hier ooit stond.

Voorlopig lijkt alles echter bij het oude te blijven. De gemeente Roermond laat desgevraagd weten dat er op het Wilhelminaplein geen bouwprojecten gepland staan.